از نظر قرآن و روایات معتبر شیعی، بهشت و دوزخ واقعیّت دارن و جایگاههایی هستن که انسانها بعد از مرگ تجربه میکنن، اما بعضی آیات و توصیفات، میتونن بهصورت استعاره یا تمثیل هم تعبیر بشن، مخصوصاً وقتی هدف انتقال مفاهیم اخلاقی، پاداش و عذاب باشه.
مثالها از قرآن و روایات:
1. قرآن:
«كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» (آلعمران، ۱۸۵)
→ مرگ پایان زندگی دنیوی و آغاز مرحله واقعی پاداش و جزاست.
«فِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ أَنفُسُهُمْ وَتَلَذُّ الْأَعْيُنُ» (ذاریات، ۲۲)
→ لذتها و نعمتهای بهشت ممکنه برای ذهن ما استعاری بیان شده باشه تا قابل درک باشه، ولی اصل بهشت واقعیست.
2. روایات شیعی معتبر:
امام صادق (ع) فرمودند: «أَعْدَدَ اللَّهُ لِلْمُؤْمِنِينَ فِي الْجَنَّةِ مَا لَا عَيْنٌ رَأَتْ وَلا أُذُنٌ سَمِعَتْ» (کافی، ج۲، ص۳۵)
→ خود نعمتها واقعیاند، ولی توصیفها برای فهم ما قابل تجسم نیست و بعضی جزئیات ممکنه استعاری باشند.
درباره دوزخ هم روایت داریم که جزای گناهکاران واقعی است، اما توصیفات شعلهها و دردها میتونن تمثیلی باشند برای بیان شدت عذاب.
واقعیت اصلی: پاداش و عذاب بعد از مرگ واقعی هست.
جزئیات ظاهری و تصاویر: ممکنه استعاری باشن تا ذهن انسان بهتر درک کنه.
منبع: قرآن کریم + روایات معتبر شیعی (کافی، تهذیب، وسائلالشیعه) + تفسیر عالمان برجسته مثل علامه طباطبایی و شیخ طوسی.