اسپینا بیفیدای جنین چیست و چگونه درمان می‌شود؟

اسپینا بیفیدا یا همان مهره شکاف دار یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی است که می‌تواند با عوارض خطرناکی برای نوزاد همراه باشد. اما این اختلال مادرزادی چرا بروز پیدا می‌کند و چگونه می توان از آن پیشگیری کرد؟ آیا اسپینا بیفیدا بعد از تولد نوزاد درمان می‌شود؟

اسپینا بیفیدا چیست؟

اسپینا بیفیدا یا مهره شکاف دار به دلیل وجود نقص در لوله های عصبی نوزاد بروز پیدا می‌کند در این اختلال ستون فقرات درست شکل نمی‌گیرد . بعد از گذشت ۲۸ روز از تشکیل تخم لوله های عصبی جنین بسته می‌شوند . اما در مواردی که جنین مبتلا به اسپینا بیفیداست این ساختار به طور طبیعی و درست بسته نمی‌شود. همین عارضه باعث ایجاد نقص در نخاع می‌شود. اسپینا بیفیدا تقریبا در هر ۸۰۰ زایمان یک نوزاد را گرفتار می‌کند و بیشتر بر جنین دختر اثر می‌گذارد. این عارضه در نوزادان می‌تواند باعث بی‌‌اختیاری ادرار و مدفوع، فلج شدن نوزاد و حتی عقب ماندگی ذهنی شود.

اسپینا بیفیدا در سه نوع با درجه و شدت کم و زیاد شناخته شده است:

• اسپینا بیفیدا مخفی

کم اثرترین و خفیف ترین حالت در اسپینا بیفیدا مخفی رخ می‌دهد. یعنی نخاع سالم است. و کودکان با این وضعیت دچار مشکل خاصی نمی‌شوند. شاید این عارضه در بعضی از آنها با پرمویی یا تجمع چربی یا کمی فرو رفتگی در پوست پشت کمر درست در جایی که تغییر استخوانی در مهره ایجاد شده خودش را نشان بدهد.
 

• مننگوسل

در مننگوسل، حلقه مهره از پشت باز است و مننژ یعنی پرده ای که دور نخاع را پوشانده است از این شکاف به بیرون زده است.
  

• میلومننگوسل

در این وضعیت مهره از پشت باز است و هم مننژ و هم خود نخاع از این شکاف بیرون زده است. بیرون زدگی مننژ و نخاع در پشت کمر باعث ایجاد یک کیسه برجسته می‌شود. ممکن است پوست کمر روی این کیسه را بپوشاند اما در بیشتر موارد پوستی روی نخاع نیست . میلومننگوسل شایعترین نوع اسپینا بیفیدا است . در این مدل از اسپینا بیفیدا نخاعی که از شکاف بیرون می‌زند، خوب کار نمی‌کند به همین دلیل کودک در اندام‌هایش دچار فلجی و اختلال حس می‌شود. البته هر چه محل عارضه در ستون مهره بالاتر باشد شدت علائم عصبی و فلجی هم بیشتر می‌شود.

چه عواملی در بروز اسپینا بیفیدا در جنین نقش دارند؟

• عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی در بروز این اختلال نقش مهمی دارد.
• کمبود اسید فولیک در بدن مادر قبل از بارداری و در اوایل آن، نقش مهمی در بروز این بیماری دارد. در مراحل ابتدایی بارداری یعنی در بیست و هشت روز اول که مغز و ستون فقرات جنین در حال رشد هستند، اسید فولیک اهمیت زیادی دارد. با اینکه علت دقیق اختلال لوله‌عصبی جنین ناشناخته است، ولی اگر مایع اطراف مغز و ستون فقرات جنین در حال رشد، کمبود اسید فولیک داشته باشند، احتمال بروز اختلالات مادرزادی بیشتر می‌شود.

اسپینا بیفیدا را در جنین چگونه می‌توان تشخیص داد؟

• آزمایش خون

در طول سه ماهه دوم بارداری، زنان باردار باید آزمایش خون بدهند.در این غربالگری‌ها ابتلای جنین به بیماری‌هایی مثل اسپینابیفیدا، سندرم داون و دیگر بیماری‌های مادرزادی مشخص می‌شود. در آزمایش خون اندازه گیری ماده‌ای به نام آلفا فتو پروتئین در خون مادر در هفته‌های ۱۶ تا ۱۸ بارداری می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. اگر مقدار این ماده در خون مادر بالا باشد ممکن است نشانه وجود اسپینابیفیدا در جنین باشد.

• سونوگرافی

با سونوگرافی ناهنجاری ستون فقرات جنین تشخیص داده می‌شود .

• آمنیوسنتز

در این روش، با یک سوزن کمی از مایع دور جنین در رحم مادر برداشته می‌شود تا مورد آزمایش و بررسی قرار گیرد. اندازه گیری آلفا فتو پروتثین در مایع کیسه آب اطراف جنین می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند.

اسپینابیفیدا چه نشانه‌هایی دارد؟

با ابنکه بعضی از انواع اسپینا بیفیدا مخفی است و نشانه ظاهری خاصی ندارد اما این علائم می‌تواند سرنخهایی درباره بروز این بیماری بدهد:

• غیرطبیعی بودن سطح کمر نوزاد
• مشکلات ادرار و مثانه
• بی حس بودن سطح صدمه دیده
• عدم توانایی برای حرکت اندام تحتانی

همچنین ممکن است مشکلاتی مثل ناراحتی قلبی ، هیدروسفالوس (تجمع آب در مغز)، مشکلات استخوانی، سطح هوشی پایین با اسپینابیفیدا مشاهده شود.
  

اسپینا بیفیدا چه عوارضی به همراه دارد؟

این بیماری با توجه به شدت و نوع آن می‌تواند با این عوارض همراه شود:

• مشکلات فیزیکی و عصبی
• تجمع مایع در مغز یا هیدروسفالی
• عفونت در بافت اطراف مغز یا مننژیت
• ناتوانایی‌های یادگیری مثل مشکلات تمرکزی، مشکلات زبان، درک مطلب و مشکل در یادگیری ریاضی

درمان اسپینا بیفیدا چگونه است؟

درمان اسپینا بیفیدا با توجه به انواع آن انجام می‌شود:

• اسپینا بیفیدا مخفی

این نوع از این عارضه چون خیلی خفیف است نیازی به درمان ندارد و مشکلی برای کودکان درست نمی‌کند.

•  مننگوسل

در این نوع از بیماری پزشک جراح مغز و اعصاب پرده مننژ را که از پشت کمر نوزاد بیرون زده به درون کانال نخاعی برمی‌گرداند و روی شکاف را می‌بندد. معمولا این جراحی می تواند مشکل را حل کند.

• میلومننگوسل

در این نوع از عارضه جراح مغز و اعصاب نخاع و پرده مننژ را به درون کانال عصبی برمی‌گرداند و روی شکاف را می‌بندد. در میلومننگوسل به دلیل اختلالات اعصاب نخاعی عضلات اندام تحتانی دچار ضعف و فلجی می‌شوند. شدت و وسعت این فلج عضلانی به محل میلومننگوسل در ستون مهره‌ها بستگی دارد. این کودکان به انجام نرمش‌های خاصی نیاز دارند که باید توسط والدین در منزل انجام شود.

راه‌های پیشگیری از اسپینا بیفیدا چیست؟

محققان توصیه می‌کنند حتما چند ماه قبل از بارداری قرص اسید فولیک مصرف کنید و در زمان بارداری هم مصرف آن را ادامه بدهید. برای جلوگیری از اختلال اسپینا بیفیدا (مهره شکاف دار) باید قبل از لقاح جنین، مصرف اسید فولیک را شروع کرد. چون لوله‌عصبی ساختاری توخالی است که مغز و ستون فقرات را شکل می‌دهد و در روز بیست و هشتم بارداری بسته می‌شود. در این زمان خیلی از بانوان هنوز متوجه نشده‌اند که باردارند. مصرف روزانه چهار تا پنج دهم میلی‌گرم اسید فولیک، هم پیش و هم پس از لقاح جنین، می تواند اختلال ستون فقرات را تقریب ۷۰ درصد کم کند.