در سال های گذشته فیلمی در کشور قزاقستان بر پایه داستان افسانه الود هرودوت کوشیده بود این نبرد را به تصویر بکشد. جز اینکه در این فیلم به افسانه هرودوت بسنده نشده بود و یک رشته جعل تازه هم به ان اضافه شده بود .
برای مثال ماساژت ها را از مردمان التایی، که ترکان هم از میا انان برخواسته بودند ، به نمایش دراوردند نغز ان که تا سده ها پیش از انان مردمان التایی به این سرزمین ها نرسیده بودند .
همین کشور کنونی قزاقستان سرزمینی نوین است و پیشسنه تاریخی ندارد بماند که خود قوم قزاق یا کازاخ که امیزه از مردمان مغول و دیگر مردمان ترک تبارن، قومی تازه اند ( این قزازق را نباید با قزازق ها یا کاساک های اسلاوی شمال دریای سیاه که بعد ها بخشی از ارتش روسیه تزاری شدند و بنیاد قزاقخانه در ایران هم بر مبنای همان سازمان بوده یکی دانست ) .
در یونانی این نام را به گونه ای ماساگِتائی اورده اند و زبان شناسان بر این باورند که خود این واژه از نام ایرانی( مَسیه که ) ریشه این نام با مسیه در اوستایی و ماتسیه برابر است و به معنیه ماهی در پارسی کنونی است.
بر این پایه نام این مردمان را ماهی خور یا ماهی گیر پنداشتند .
ولی درباره خود ماساژت ها بیشتراگاهی های ما بر امده از نوشته های یونان باستان است ایشان را از مردمانی وابسته به سکاها میدانند و از همنیجا اشکار است که از ایرانیان بوده اند انان در سرزمین های پستی در خاور مازندران و جنوب خاوری دریای خوارزم (دریاچه درال کنونی ) میزیستند ولی همواره میان پژوهشگران درباره محل دقیق زندگب انها ناهمگون دیدگاه است . در دوره هخامنشیان انان در مرز های شمالی این شاهنشاهی در کنار رود اموی میزیستند و سپس به سرزمین های باختری تر کوچیده باشند .
بیشترین جزئیات دربارد ماساژت ها از سوی هرودوت به ما رسیده او میگوید ایشان جنگجویان توانمندی و از تیر و کمان ، شمشیر های کوتاه و از نیزه و تبر در جنگ ها بهره میبرند .انان کشاورزی نمیکنن نیایششان به سوی خورشید است و اسب را قربانی میکند
و روایت هرودوت و لشکر کشی کوروش بزرگ :
کوروش بزرگ پس از گشودن سند و خواررزم در اندیشه تصرف سرزمین ماساژت ها میوفتد در این زمان شهبانویی به نام توموریس بر ماساژت ها فرمان میراند بر پایه گفته هرودوت در نبرد های اغازین ماساژت ها شکست میخورد و پسر توموریس، اسپارکاپیزس، هم در بند کوروش میوفتد . ولی این پسر چنین تنگی را نمیپذیرد و خود را میکشد .سرانجام در نبردی سخت کوروش در میدان جان میبازد و سپاه هخامنشی پس مینشیند .
روایت کتزیاس :
کتزیاس مورخ دیگر یونانی جنگ کوروش را با قومی به نام دِربیک به پادشاهی امورایوس گزارش کرده است . دربیک ها توانستند با فیل های جنگی خود سواره نظام ایرانیان را محاصره کنند و کوروش بزرگ از اسب به زیر افتاده و یک جنگجوی هندی اورا با زوربینی که به رانش میخورد زخمی میکند روز بعد امورگس پادشاه سکائی به کمک ایران امده و ان را فتح شده و دربیک ها مطیع میشوند . و اما کوروش بعد از وصیت و تعیین کمبوجیه به عنوان جانشین خود میمیرد .
روایت برس کلدانی :
از بروسوس مورخ کلدانی نقل قول شده که کوروش در نبرد با قوم داها کشته شد. داها از اقوام ساکن گرگان بوده اند
روایت گزنفون : گزنفون مورخ یونانی مرگ کوروش را در کتاب کوروش نامه به شکل طبیعی در پارس ارائه داده است . به گفته او کوروش در خواب از مرگ خود مطلع میشود و پس از نیایش و وصیت های به نزدیکان و دوستان و بزرگان کشور از دنیا میرود.
گرچه درباره چگونی مرگ کوروش بزرگ روایات گوناگونی امده اما میدانیم او حوالی ۵۳۰ سال پیش از میلاد مسیح از دنیا رفت.
درباره کشته یا زخمی شدن کوروش بزرگ در جنگ تردید جدی وجود دارد که چرا کوروش بزرگ در دوران سالخوردگی باید شخصا در جنگ با اقوام گمنام( داهه یا ماساگت) ان هم در فواصل دور حضور میافت ؟
در حالی که با توجه به کتیبه های معتبر درمیابیم که کوروش شخصا در برخی از فتوحات مهم حضور نیافته.
یک داستان افسانه ای هم که ریشه در هرودوت دارد درباره مرگ کوروش بزرگ وجود دارد که اشکارا خلاف شواهد تاریخی است . به راستی سرنوشت این جنگ چه شد کمبوجیه پس از شکست پدرش با خیال اسوده به مصر رفت ؟ اینکه امروز ثابت شده ارامگاه کوروش در پاسارگاد وجود دارد دلیل روشنی برای رد نوشته هرودوت است .
پس از پیدا شدن اثار باستانی و اسناد و مدارک گوناگون از منطقه باستانی میان رودان ، سال مرگ کوروش بزرگ برما اشکار شده .
با این حال از محافل گوناگون به ان اشاره میشود و گاهی هم سو استفاده هایی از ان میشود مسئله چگونگی مرگ کوروش بزرگ است . گرچخ روایات گوناگونی از مرگ کوروش امده است اما با برسی منابع تاریخی و شواهد باستان شناختی میتوان گفت که کوروش بزرگ در قلمرو خود دار فانی را وداع گفته ولی نمیتوان به یقین پاسخ داد که که ایا مرگ کوروش بزرگ به صورت طبیعی بوده یا در جنگ زخم برداشته است ؟
یک افسانه ای هم که ریشه در گفته هرودوت دارد درباره مرگ کوروش بزرگ میگوید که اشکارا خلاف شواهد باستان شناسی و تاریخی است و متاسفانه میبینیم که این روزها برخی از ان سو استفاده میکنند و در این نوشتار به برسی ان میپردازیم
بعد لز پیدا شدن دولوح گلی از بابل اشکار شد که کوروش بزرگ بین روزهای ۲۱ تا ۳۱ اگوست ( ۲۲ مرداد تا ۱۰ شهریور ) در ۵۳۰ سال پیش از میلاد مسیح از دنیا رفته است. این الواح درباره زندگی روزمره مردم بابل بوده است یکی از لین لوح ها برای ۲۲ امرداد است و نهمین سال فرمانروایی کوروش بزرگ بر بابل در ان ثبت شده. دیگر هم مربوط به اغاز فرمانروایی کمبوجیه است که بر ان ثبت شده.
همچنین در برخی از کتیبه ها و اسناد معتبر در میابیم که کوروش بزرگ شخصا در برخی از فتوحات مهم شرکت نداشته برای با توجه به منابع معتبر میدانیم که کوروش شخصا برای فتح شهر بابل حضور نیافت و به نظر میرسد نهایتا تا اوپیس ارتش را شخصا همراهی کرد در نهایت یکی از فرماندها ارتش کوروش بزرگ یعنی اوگبرو مامور مفتح شهر بابل شد .
(رویدادنامه ، نبونئید ستون ۳ بندهای ۱۵ و ۱۶ )
