وسواس تمیزی در کودکان

قراره چی بدونیم:

وسواس تمیزی در کودکان چطور بروز می‌کنه؟
نشانه‌های OCD با محوریت تمیزی در کودک
دلایل شکل‌گیری وسواس تمیزی در کودک
راه‌های درمان OCD کودکان
توصیه‌هایی برای والدین کودکان مبتلا به وسواس تمیزی

وسواس تمیزی در کودکان؛

آیا وسواس تمیزی در کودکان نگران کننده است؟

وسواس تمیزی یکی از رایج‌ترین جلوه‌های اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) در کودکان هست. کودکی که به‌طور مداوم دست‌هاش رو می‌شوره، از تماس با اشیاء یا افراد خودداری می‌کنه، یا نسبت به نظم و تمیزی وسواس بیش‌ازحد داره، ممکنه دچار نوعی از OCD باشه. اما کجا باید نگران بشیم؟ چه تفاوتی بین رفتار طبیعی کودک با اختلال وجود داره؟ و والدین چگونه می‌تونن به فرزندشون کمک کنن؟

نشانه‌های وسواس تمیزی در کودکان

وسواس فکری-عملی به‌طور کلی شامل دو بخش هست:

افکار وسواسی (ناخواسته و مکرر)

رفتارهای اجباری (برای کاهش اضطراب ناشی از این افکار)

در کودکان، این وسواس‌ها معمولا به شکل نیاز شدید به تمیزی و شست‌وشو بروز می‌کنه. قبل از فهرست کردن علائم، لازمه بدونید که برخی رفتارهای وسواس‌گونه در کودکان زیر ۷ سال ممکنه بخشی طبیعی از رشد باشن. مثلا علاقه‌ی زیاد به تمیزی یا مرتب‌کردن وسایل در سنین پایین به‌تنهایی نشان‌دهنده‌یOCD نیست، مگر آن‌که این رفتارها مانع زندگی روزمره‌ی کودک بشه یا اضطراب زیادی ایجاد کنه.

نشانه‌های شایع OCD با محوریت تمیزی

شست‌وشوی مکرر دست‌ها، حتی وقتی آلوده نیستن
اجتناب از لمس سطوح، اشیاء یا افراد به دلیل ترس از آلودگی
وسواس به تمیزی لباس‌ها، لوازم شخصی یا حتی وسایل اطراف
نگرانی افراطی از میکروب، بیماری یا آلودگی
احساس گناه یا اضطراب شدید بعد از تماس با چیزی که کثیف به‌نظر می‌رسه
صرف زمان زیاد برای حمام کردن یا نظافت محیط

این رفتارها معمولا به‌صورت تکراری، برای کودک و خانواده‌ زمان‌بر و پرهزینه‌‌ست و ممکنه خواب، درس، بازی و روابط اجتماعی کودک رو تحت تاثیر قرار بده.

دلایل شکل‌گیری وسواس تمیزی در کودکان

اختلال OCD در کودکان دلایل متعددی داره و به ترکیبی از عوامل ژنتیکی، روانی و محیطی برمی‌گرده. مطالعات نشان داده‌ان که برخی کودکان آمادگی ژنتیکی بیشتری برای ابتلا به OCD دارن. در عین حال، تجربه‌های استرس‌زا نیز می‌تونن موجب تشدید علائم بشن.

برخی از دلایل احتمالی وسواس تمیزی در کودکان

ژنتیک و سابقه خانوادگی

کودکانی که یکی از والدین یا بستگان درجه‌یک‌شون به OCD مبتلاست، بیشتر در معرض ابتلا قرار دارن.

اختلالات عصبی

تحقیقات نشان داده که اختلال در مسیرهای مغزی مرتبط با کنترل رفتار، می‌تونه عامل OCD باشه.

محیط خانوادگی یا تربیتی سختگیرانه

تاکید بیش از حد بر تمیزی، نظم یا مراقبت از سلامتی می‌تونه در شکل‌گیری الگوهای وسواس‌گونه موثر باشه.

استرس یا تغییرات بزرگ در زندگی

تولد خواهر یا برادر جدید، تغییر مدرسه یا تنش‌های خانوادگی ممکنه وسواس رو در کودکان مستعد تحریک کنه.

عفونت‌های استرپتوکوکی

در موارد نادر، ابتلا به عفونت‌های خاص ممکنه باعث آغاز ناگهانی علائم OCD بشه.

آیا وسواس تمیزی در کودکان نگران‌کننده است؟

همه کودکان گهگاهی رفتارهای وسواس‌گونه از خود نشون می‌دن. اما اگر این رفتارها تکرارشونده، زمان‌بر، و موجب اختلال در عملکرد روزمره کودک بشن نشانه‌ای از اختلال OCD هست و باید جدی گرفته بشه. به‌خصوص اگر کودک برای کاهش اضطراب خود به رفتارهایی مثل شست‌وشوی بیش‌ازحد یا اجتناب افراطی از تماس پناه ببره، این وضعیت نیاز به ارزیابی متخصص داره.

به‌گفته‌ی متخصصان کودک در مرکز Child Mindاختلال OCD در صورت درمان‌نشدن می‌تونه به‌مرور شدیدتر شده و کیفیت زندگی کودک رو به‌شدت کاهش بده. بنابراین تشخیص به‌موقع و آغاز درمان، کلید مدیریت موثر این اختلال هست.

درمان وسواس تمیزی در کودکان

درمان OCD در کودکان معمولا ترکیبی از روان‌درمانی و در صورت لزوم دارودرمانیه. موثرترین روش درمانی برای کودکان، نوعی درمان شناختی-رفتاری ویژه به نام ERP (پیشگیری از پاسخ و مواجهه) هست.

درمان‌های رایج برای OCD در کودکان

درمان شناختی-رفتاری (CBT) با تکنیک ERP

در این روش، کودک به‌تدریج در معرض موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد که اضطراب‌برانگیزند (مثلا لمس سطحی کثیف) و آموزش می‌بینه که بدون انجام رفتار وسواس‌گونه (مثل شست‌وشو) نیز می‌تونه اضطراب رو تحمل کنه.

دارودرمانی در موارد شدید

در صورتی که CBT به‌تنهایی موثر نباشه، پزشک ممکنه داروهایی مثل SSRI رو برای کاهش علائم تجویز کنه.

درمان حمایتی برای خانواده

آموزش والدین برای نحوه‌ی برخورد صحیح با کودک وسواسی بسیار حیاتی هست. به‌جای سرزنش یا همراهی با وسواس‌ها، باید با حفظ آرامش و اعتماد، کودک رو در مسیر درمانی‌اش همراهی کنن.

توصیه‌هایی برای والدین کودکان مبتلا به وسواس تمیزی

والدین نقش بسیار مهمی در مدیریت OCD کودک دارن. حمایت صحیح می‌تونه مسیر درمان رو بسیار هموارتر کنه. پیش از بیان توصیه‌ها، توجه داشته باشید که هدف اصلی، کاهش وابستگی کودک به رفتارهای وسواسی و تقویت اعتماد به‌نفس اوست.

نکاتی که والدین باید رعایت کنند:

به جای تایید وسواس کودک، سعی کنید توجه‌ش رو به چیزهای دیگر جلب کنید.
با درمانگر همکاری کنید و در جلسات شرکت فعال داشته باشید.
کودک رو بابت اضطراب‌هایی که داره شرمنده نکنید یا سرزنش نکنید.
به جای اجتناب، همراه کودک خود مواجهه با موقعیت‌های اضطراب‌زا رو تمرین کنید.
از پاداش‌های کوچک برای تشویق پیشرفت‌های کودک استفاده کنید.

و نکاتی که بهتره از آن‌ها پرهیز کنید:

تایید و همراهی مکرر با وسواس کودک (مثلا همراهی در دائم شستن دست‌ها)
ایجاد ترس یا تهدید برای تغییر رفتار
نادیده‌گرفتن پیشرفت‌های کوچک
عجله برای درمان سریع بدون صبر و حمایت

نتیجه‌گیری

وسواس تمیزی در کودکان ممکنه بخشی از یک اختلال جدی‌تر یعنی OCD باشه. درک تفاوت بین رفتار طبیعی و ناسالم، کلید برخورد صحیح والدین هست. با مشاهده‌ی علائم هشدار، مراجعه به روان‌درمانگر کودک، و همراهی فعال در فرآیند درمان، می‌‌شه به کودک کمک کرد تا زندگی آرام‌تر و سالم‌تری داشته باشه.

منابع:

childmind.org/article/what-does-ocd-look-like-in-kids

https://www.cedars-sinai.org/obsessive-compulsive-disorder-ocd-in-children

https://www.health.harvard.edu/blog/helping-a-child-with-obsessive-compulsive-disorder

https://www.zivanza.org/blog/10-do-and-5-donts-for-parents-of-kids-with-ocd#