⬅️در جامعهای که اضطراب و بیاعتمادی عمومی بالا رفته، پزشک اغلب در خط مقدم هیجانهای سرریزشدهای میایستد که منشأشان بیرون از درمان است؛ از فقر و استرس اقتصادی تا ناکارآمدی ساختارها. بیمار خشمگین از نظام، درمانگر را هدف میگیرد چون نزدیکترین چهرهٔ قدرت است. این پدیده در جامعهشناسی سلامت با عنوان displaced aggression in clinical settings شناخته میشود. پرخاشی که بهاشتباه بر فردی اعمال میشود که علت اصلی رنج نیست.
اما اخلاق حرفهای و روانشناسی درمان هر دو میگویند: پزشک قرار نیست قربانی این چرخه شود. در «اعلامیه ژنو» (World Medical Association, 2017) و دستورالعملهای سازمان جهانی بهداشت دربارهٔ خشونت در محیط درمان (WHO, 2022) آمده است:
«هیچ سطحی از توهین، تهدید یا تحقیر علیه کارکنان سلامت قابلقبول نیست، و مؤسسات موظفاند از آنان حمایت کنند.
در کشورهای پیشرفته، از جمله بریتانیا (NHS Zero-Tolerance Policy, 2019)، کانادا و استرالیا، قانون مشخص است: هر رفتار خشونتآمیز یا تحقیرآمیز علیه کادر درمان، حتی کلامی، ثبت و پیگیری میشود. بیمار ابتدا هشدار میگیرد؛ در تکرار، از خدمت محروم میشود مگر در شرایط تهدید حیات. هدف این سیاستها، دفاع از شأن انسانی پزشک و پرستار است، نه تقابل با بیمار.
⬅️در سطح روانشناسی، تحقیقات متعددی از Journal of Patient Safety و BMC Health Services Research نشان دادهاند که تجربهٔ بیاحترامی و پرخاش از سوی بیماران، ارتباط مستقیمی با افزایش اضطراب، خستگی هیجانی و خطای بالینی دارد. Maslach & Leiter (2021) در مدل معروف خود دربارهٔ «فرسودگی شغلی» توضیح میدهند که بیاحترامی مداوم از مهمترین عوامل خاموششدن حس معنا در شغل درمانگر است. یعنی پزشک وقتی تحقیر میشود، نهفقط رنج میکشد، بلکه کیفیت تصمیمگیریاش هم افت میکند.
⬅️در روانشناسی ارتباط بالینی، مهارتهایی مثل de-escalation, assertive communication و boundary setting توصیه میشوند: یعنی گوش دادن همدلانه همراه با مرزبندی قاطع. پزشک باید بتواند بگوید: «من درک میکنم که شما مضطربید، اما برای ادامهٔ درمان باید محترمانه صحبت کنیم.» این جمله، نه بیاحترامی است، نه ضعف بلکه نوعی حمایت از فضای درمانی امن است.
در نگاه جامعهشناسانی چون Erving Goffman، تعامل در درمان یک «نمایش دوطرفهٔ حیثیت» است؛ هر دو بازیگر باید چهرهٔ انسانی دیگری را حفظ کنند تا ارتباط مؤثر بماند. جامعهای که از درمانگر خود انتظار سکوت در برابر تحقیر دارد، در واقع کرامت انسان را طبق سلسلهمراتب میسنجد، نه برابری.
💠در نهایت، پزشکی شغل خاموشی نیست؛ رسالتِ عقل و انسانیت است. پزشک قرار نیست قربانی عادتهای ناپختهٔ اجتماعی باشد. دفاع از کرامت خود، دفاع از کیفیت درمان است. اگر بیمار حق دارد شنیده شود، پزشک هم حق دارد محترمانه شنیده شود.
احترام، تجملِ فرهنگی نیست
پیشنیاز درمان است.
✍️ دکتر بابک الیاسی (متخصص کودکان)
