تاثیر استفاده از دستگاه دیجیتال بر کودک
قراره چی بدونیم؟
- استفاده از وسایل دیجیتال روی کودکان چه تاثیری داره؟
- چرا وسایل دیجیتال برای کودکان جذابه؟
- راهکارهایی برای دور نگه داشتن کودکان از این وسایل
وقتی صفحه نمایش جای بازی‌گوشی رو می‌گیره
امروزه موبایل، تبلت، لپ‌تاپ و تلویزیون، شده جزئی از زندگی همه‌مون، حتی بچه‌ها.
بعضی وقت‌ها دیدن این‌که یه کوچولوی ۲ ساله راحت با گوشی کار می‌کنه، باعث تعجب میشه، ولی از یه‌جایی به بعد، این تعجب تبدیل به نگرانی میشه:
این‌همه استفاده از وسایل دیجیتال، چه تأثیری روی بچه‌ها داره؟
بیاید با هم مرور کنیم که این وسایل دقیقاً چی به بچه‌هامون می‌دن و در عوض، چی ازشون می‌گیرن.
چرا بچه‌ها انقدر جذب دستگاه‌های دیجیتال می‌شن؟
اول باید بفهمیم چرا اصلاً کودکان از این وسایل خوششون میاد:
• رنگ‌های شاد، صداهای هیجان‌انگیز
• کارتون‌ها و بازی‌های جذاب
• واکنش فوری (بچه یه دکمه می‌زنه، یه چیزی حرکت می‌کنه)
• راحتی ارتباط با وسایل بدون نیاز به مهارت پیچیده
برای یه مغز در حال رشد، این محرک‌ها مثل شکلات برای مغز بزرگ‌ترهاست؛ هیجان‌انگیز و اعتیادآور.
تأثیرات مثبت (در حد کنترل‌شده) :
اگه به اندازه و درست استفاده بشه، بعضی اثرات مفید هم می‌تونه داشته باشه:
• برنامه‌های آموزشی مناسب باعث یادگیری کلمات، زبان دوم یا مهارت‌های پایه می‌شن.
• بازی‌های خلاقانه (پازل، رنگ‌آمیزی دیجیتال،…) می‌تونن مهارت‌های شناختی رو تقویت کنن.
• وقتی والد کنار کودک بازی کنه یا ویدیو ببینه، می‌تونه به تقویت ارتباط عاطفی هم کمک کنه.
تأثیرات منفی :
وقتی استفاده‌ی بچه‌ها از صفحه نمایش زیاد میشه، کم‌کم یه‌سری اثرات منفی خودشون رو نشون می‌دن:
۱. اختلال در رشد مغز
استفاده بیش‌ازحد از صفحه نمایش (مخصوصاً زیر ۵ سال) باعث اتفاق افتادن موارد زیر میشه:
• کاهش تمرکز
• کند شدن رشد مهارت‌های زبانی
• افت قدرت تخیل
• کاهش توانایی حل مسئله
چرا؟ چون مغز در این سن‌ها از طریق تعامل با محیط واقعی رشد می‌کنه، نه از طریق تماشا.
۲. کاهش مهارت‌های اجتماعی
وقتی بچه عادت کنه بیشتر با صفحه ارتباط بگیره تا با آدم‌ها:
• مهارت گفت‌وگو و گوش دادن کمتر رشد می‌کنه
• بازی با هم‌سن‌هاش براش سخت‌تر میشه
• ارتباط چشمی، درک احساسات دیگران و همدلی کمرنگ می‌شن
اینا همون مهارت‌هاییه که توی بزرگسالی خیلی به دردش می‌خورن.
۳. بی‌قراری و پرخاشگری
شاید فکر کنیم کارتون باعث آروم شدن بچه میشه، ولی در واقع:
• تحریک بیش‌ازحد مغز باعث میشه بچه بعد از خاموش شدن دستگاه، دچار بی‌قراری یا عصبانیت بشه.
• وقتی بازی یا ویدیو قطع میشه، مغز به اون حجم از هیجان عادت کرده و نمی‌تونه برگرده به حالت عادی.
• گاهی بچه‌ها برای گرفتن دوباره گوشی، جیغ، گریه یا لجبازی می‌کنن.
۴. اختلال خواب
نور آبی صفحه نمایش، مخصوصاً اگه نزدیک خواب شب استفاده بشه:
• ترشح ملاتونین (هورمون خواب) رو مختل می‌کنه
• باعث دیر به خواب رفتن
• و خواب سطحی و بی‌کیفیت میشه
که این خودش روی رشد، خلق‌وخو و تمرکز کودک تأثیر داره.
۵. چاقی یا اضافه‌وزن
وقتی کودک زمان زیادی بشینه و تحرک نداشته باشه، طبیعتاً فعالیت بدنی کم میشه.
از طرفی:
• تبلیغات خوراکی‌های ناسالم توی بعضی برنامه‌ها دیده میشه
• یا بچه موقع تماشای کارتون، تنقلات زیاد می‌خوره
همه‌ی این‌ها با هم می‌تونن منجر به اضافه‌وزن در کودکی بشن.
۶. وابستگی یا اعتیاد دیجیتال
خیلی از والدین می‌گن:
«بچم بدون گوشی آروم نمی‌شه.»
یا
«وقتی گوشی رو ازش می‌گیرم ، می‌زنه زیر گریه و جیغ می‌زنه.»
این یعنی کودک به گوشی یا تبلت وابسته شده، چون مغزش یاد گرفته که با اون سرگرم شه، هیجانی بشه، آروم شه یا حتی بخوابه.این وابستگی توی سن بالا ممکنه به اعتیاد به گیم، فضای مجازی و… تبدیل بشه.
چند توصیه ساده برای مدیریت دستگاه‌های دیجیتال
اگه نمی‌خوای کودکت رو از تکنولوژی دور نگه‌داری،ولی نمی‌خوای آسیب ببینه، این راهکارها رو امتحان کن:
قانون زمان بذار
برای هر سن، زمان مشخص و محدودی تعریف کن. مثلاً:
• زیر ۲ سال: ترجیحاً صفر
• ۲ تا ۵ سال: حداکثر یک ساعت در روز
• ۶ سال به بالا: حداکثر ۱.۵ تا ۲ ساعت (با وقفه)
محتوای سالم انتخاب کن
برنامه‌هایی با هدف آموزشی، زبان‌آموزی یا داستان‌گویی تعاملی، بهتر از کارتون‌های دیگه هستن.
کنار کودکت باش
وقتی کودک با دستگاه کار می‌کنه، کنارش باش. توضیح بده، سؤال کن، باهاش حرف بزن. اینطوری تبدیل به تجربه‌ی آموزشی میشه، نه سرگرمی کور.
جایگزین مناسب پیدا کن
وقتی دستگاه رو بهش نمی‌دی، باید چیزی به‌جاش بدی. مثلاً:
• بازی‌های فکری
• نقاشی
• شن بازی، گل بازی
• وقت گذروندن با مامان یا بابا
الگوی خوبی باش
اگه خودت دائم از گوشی استفاده میکنی، نمی‌تونی از کودک انتظار داشته باشی وابسته نباشه.
جمع‌بندی:
دنیای امروز،دنیای تکنولوژیه و نمی‌تونیم بچه‌هامون رو ازش دور کنیم.اما مهم اینه که بتونیم تعادل رو حفظ کنیم.
یعنی هم یاد بگیره از دنیای دیجیتال استفاده کنه، هم فرصت داشته باشه که بازی کنه، خیال‌پردازی کنه، زمین بخوره و بزرگ شه.
مغز یه کودک با لمس کردن دنیا رشد می‌کنه، نه فقط با لمس صفحه نمایش.
