تغییرات هورمونی بعد از زایمان
قراره چی بدونیم:
- اصلاً هورمون‌ها بعد زایمان چطوری تغییر می‌کنن؟
- تاثیر افت هورمون‌ها روی خلق‌وخو، بدن و خواب
- ربط تغییرات هورمونی به افسردگی پس از زایمان
- نقش هورمون پرولاکتین، اکسی‌توسین، پروژسترون و استروژن
- چطور با این تغییرات کنار بیایم؟
- نظر پزشک‌ها و منابع علمی معتبر خارجی و ایرانی
تازه زایمان کردی، اما حس می‌کنی یه نفر دیگه‌ای؟
اگه بعد زایمان با خودت غریبه شدی، یه لحظه خوب و یه لحظه داغون، یا از بی‌خوابی و بی‌حوصلگی کلافه‌ای، بدون که تنها نیستی. بخش زیادی از این حس‌ها به‌خاطر تغییرات شدید هورمونیه که توی بدن اتفاق می‌افته.
یه مقاله توی Harvard Medical School می‌گه: «بدن زن بعد زایمان طی چند هفته وارد یکی از شدیدترین تغییرات هورمونی طبیعی عمرش میشه.» یعنی بدن تو داره با حجم عظیمی از نوسانات بیولوژیکی دست و پنجه نرم می‌کنه، و این کاملاً طبیعیه که اثراتش رو روی خلق و جسمت ببینی.
چه هورمون‌هایی بعد از زایمان تغییر می‌کنن؟
۱. استروژن و پروژسترون: افت شدید!
تو دوران بارداری، استروژن و پروژسترون به‌شدت بالا میرن. اما بلافاصله بعد از زایمان، سطح این دو تا هورمون تقریباً سقوط آزاد می‌کنه.
این افت ناگهانی، باعث میشه:
- مودت بهم بریزه (نوسانات خلقی)
- احساس خستگی و بی‌حوصلگی داشته باشی
- میل جنسی‌ت کم بشه
- پوست و موی تو تغییر کنه
۲. پرولاکتین: مادر شیر دهی
پرولاکتین هورمونی‌یه که مسئول تولید شیر توی بدنه. بعد زایمان، سطحش بالا می‌ره تا بتونه شیر کافی برای نوزاد تولید کنه. ولی این هورمون روی خلق‌وخوی تو هم تاثیر داره. بعضی مادرها با بالا رفتن پرولاکتین احساس آرامش و عشق بیشتر دارن، اما بعضی‌ها هم دچار افت انرژی و حتی افسردگی می‌شن.
پرولاکتین همچنین ممکنه باعث بشه تخمک‌گذاری‌ت تا مدتی متوقف بشه، و به همین خاطر خیلی از خانم‌ها تا وقتی که شیر می‌دن، پریود نمی‌شن.
۳. اکسی‌توسین: هورمون عشق!
اکسی‌توسین، معروف به "هورمون عشق"، وقتی ترشح میشه که بچه شیر می‌خوره یا وقتی مادر بچه‌شو بغل می‌کنه. این هورمون کمک می‌کنه رابطه‌ی عاطفی قوی‌تری بین مادر و نوزاد شکل بگیره.
اما بعضی منابع مثل National Institutes of Health (NIH) تأکید دارن که اگر مادر دچار اضطراب یا درد شدید باشه، میزان ترشح اکسی‌توسین ممکنه کم بشه و این می‌تونه روی شیر دادن و حتی پیوند عاطفی اولیه تاثیر بذاره.
۴. کورتیزول و آدرنالین: همیشه در حالت آماده‌باش
هورمون استرس یعنی کورتیزول، بعد زایمان همچنان فعاله. چون بدن حس می‌کنه باید در حالت هشدار و مراقبت از نوزاد باشه. این حالت می‌تونه باعث بی‌خوابی، بی‌قراری، و حتی تپش قلب بشه. به همین خاطره که خیلی از مادرها شب‌ها نمی‌تونن راحت بخوابن، حتی وقتی نوزاد خوابه.
افسردگی یا فقط نوسان هورمونی؟
بین ۸۰ تا ۹۰ درصد خانم‌ها تا دو هفته بعد زایمان یه‌جور احساس غم، گریه‌کردن بی‌دلیل یا اضطراب خفیف رو تجربه می‌کنن. این حالت به اسم Baby Blues معروفه.
اما اگه این حال بد بیشتر از دو هفته ادامه پیدا کنه یا شدیدتر بشه، ممکنه افسردگی پس از زایمان باشه. توی این حالت حتما باید با روان‌شناس یا پزشک مشورت کنی.
یه مقاله در Lancet Psychiatry تأکید می‌کنه که افت شدید استروژن و پروژسترون یکی از عوامل اصلی افسردگی پس از زایمانه، به‌خصوص اگه زمینه‌ی افسردگی قبلاً وجود داشته باشه.
تغییرات بدنی ناشی از هورمون‌ها
هورمون‌ها فقط روی خلق‌وخوی تو تاثیر نمی‌ذارن، بلکه روی بدنت هم اثر دارن:
- ریزش مو: به‌خاطر افت استروژن
- تعریق زیاد: بدن سعی می‌کنه مایعات اضافی رو دفع کنه
- ترشحات واژن: برای برگشت رحم به حالت عادی
- خشکی واژن و کاهش میل جنسی: به‌خاطر کاهش استروژن
- احساس گر گرفتگی یا سرمای ناگهانی: به‌دلیل تنظیم مجدد دمای بدن
چطور با تغییرات هورمونی کنار بیام؟
۱. بدون که اینا طبیعیه
اولین قدم اینه که بدونی همه‌ی این حس‌ها طبیعی‌ان. تو دیوونه نیستی. بدنت داره سخت کار می‌کنه.
۲. استراحت کن و کمک بگیر
بدن برای ترمیم به استراحت نیاز داره. از اطرافیانت کمک بگیر. خواب کافی، تغذیه خوب و یکم آرامش می‌تونه تفاوت زیادی ایجاد کنه.
۳. تغذیه‌ت رو جدی بگیر
غذاهایی که سرشار از امگا۳، آهن و ویتامین B هستن به تنظیم خلق‌وخو کمک می‌کنن. مثلاً ماهی سالمون، تخم‌مرغ، گردو و سبزیجات برگ‌سبز.
۴. فعالیت فیزیکی سبک داشته باش
یه پیاده‌روی سبک، یوگا یا تمرین تنفسی می‌تونه تعادل هورمونی‌ت رو بهتر کنه.
۵. با پزشک یا مشاور صحبت کن
اگه حس می‌کنی نمی‌تونی از پس حال بدت بربیای یا روز به روز حال روحیت بدتر میشه، با یه مشاور صحبت کن. درمان دارویی یا روان‌درمانی می‌تونه خیلی کمک‌کننده باشه.
نتیجه‌گیری
تغییرات هورمونی بعد از زایمان یه واقعیت جدیه. اون‌هم نه فقط در حد یه حالِ بد زودگذر. این تغییرات می‌تونن روی روح و جسمت تاثیر بذارن، اما با شناخت و مراقبت می‌تونی ازش عبور کنی. بدن تو داره کار بزرگی انجام می‌ده و نیاز به زمان، حمایت و محبت داره. پس مهربون باش با خودت. تو قوی‌ای، حتی وقتی احساس ضعف می‌کنی.
