آمار واقعی تعداد کودکان کار
وضعیت واقعی کودکان کار در ایران و دنیا
قراره چی بدونیم؟
- آمار جهانی کودکان کار
- تعریف «کودک کار» در سطح بین‌المللی
- آمار کودکان کار در ایران
- چرا کودکان، کودکانِ کار می‌شوند؟
- پیامدهای کودک کار
- تعریف جدید سازمان جهانی کار
آمار جهانی کودکان کار
طبق برآوردهای سازمان جهانی کودکان (یونیسف)، حدود ۱۶۰ میلیون کودک بین ۵ تا ۱۷ سالگی در سراسر جهان در فعالیت‌هایی مشغول هستند که موجب صدمه جسمی، روانی یا اجتماعی برای آنها می‌شود . این رقم تقریباً برابر با تقریبا یک کودک از هر ده در جهان است.
در کشورهای خیلی فقیر، این آمار حتی به ۲۰٪ (۱ کودک از هر ۵ کودک)هم رسیده .
بیشترین سهم در این آمار مربوط به کار در مزارع و مشاغل خطرناک است. پسران معمولاً در ساخت‌وساز و معدن کار می‌کنند، و دختران بیشتر در کارهای خانگی یا خدمات اشتغال دارند .
تعریف «کودک کار» در سطح بین‌المللی
بر اساس کنوانسیون‌های اساسی سازمان بین‌المللی کار (ILO)، «کودک کار» کسی‌ست که:
- هنوز به سنی نرسیده که قادر به حفاظت از سلامت و آموزش رسمی باشد، یا
- در فعالیت‌هایی مشغول باشد که به‌طور مستقیم سلامت، آموزش یا رشد روانی او را تهدید می‌کند .
این معادل تعریفی‌ست که یونیسف به‌کار می‌گیرد و شامل کار اجباری، خطرناک یا طولانی‌مدت است.
وضعیت در ایران: آمار و معانی
- طبق آخرین گزارش‌ها، تخمین زده می‌شود بیش از ۳ میلیون کودک کار در ایران وجود داشته باشد، رقمی که بیش از اعداد رسمی بوده و فعالان حقوق کودک آن را تأیید کرده‌اند.
- مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده حدود ۱۵٪ از کودکان درگیر کار هستند و برخی از این موارد باعث ترک تحصیل می‌شوند .
- در تهران حدود نیم میلیون کودک کار یا در حال جست‌وجوی کار هستند که برخی وضعیت خیابانی هم دارند.
- با بررسی استانی، آمار نشان داده در مناطق کمتر توسعه‌یافته نرخ مشارکت کمتری (حدود ۱ تا ۲٪ برای سن ۱۰ تا ۱۴ سال) وجود دارد، ولی شواهد حکایت از بیش از این اعداد واقعی دارد .
با وجود قوانین ایرانی مانند ممنوعیت اشتغال زیر ۱۵ سال، نبود آمار شفاف و عدم نظارت میدانی باعث رشد آمار پنهان شده است .
چرا کودکان، کودکانِ کار می‌شوند؟
دلایل اصلی را می‌توان در این موارد خلاصه کرد:
۱. فقر اقتصادی
خیلی از خانواده‌ها برای تأمین معاش یاری از فرزندانشان می‌گیرند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۶۰٪ کودکان کار وظیفه تأمین بخشی از هزینه خانواده را برعهده دارند .
۲. مشکلات خانوادگی و نبود حمایت
طلاق، بی‌سرپرستی یا اعتیاد والدین باعث آسیب‌پذیری کودکان شده و آنها را به خیابان می‌کشاند .
۳. قاچاق و سوء‌استفاده
برخی گرو‌ه‌های مافیایی کودکان را مجبور به زباله‌گردی، فروش مواد یا کار خطرناک می‌کنند .
۴. ضعف نظارت قانونی و فرهنگی
اگر قوانین اعمال شوند و جامعه نظارت کند، می‌توان جلوی کار کودکان را گرفت. اما در ایران اجرای قوانین ضعیف است .
کودکان کار در کشورهای دیگر
رقم جهانی ۱۶۰ میلیون نفری، نشان‌دهنده خطر و گستردگی این پدیده است. اما تفاوت‌هایی در قاره‌ها هست:
- آفریقا: حدود ۲۵% (هر ۴ کودک یکی) در کار هستند .
- آسیا و اقیانوسیه، آمریکای لاتین و خاورمیانه: آمار بین ۵ تا ۱۰ درصد است .
به بیان ساده، ایران با ۱۵٪ آمار کودکان کار در مقایسه با متوسط جهانی بالاتر ایستاده و وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد.
پیامدهای کودک کار
۱. ترک تحصیل
۲. خطرهای جسمی: بلعیدن مواد محرک، کار در محیط‌های آلوده، آسیب فیزیکی .
۳. آزار جسمی یا جنسی: درصد زیادی از کودکان کار چنین تجربه‌ای دارند .
۴. پیامدهای روانی: اضطراب، افسردگی، انزوا.
راه‌حل‌ها و اقدامات پیشنهادی
- راهکارهای یونیسف و ILO شامل: حذف کامل کار کودکان زیر ۱۵ سال، آموزش رایگان، حمایت اجتماعی و نظارت مؤثر است .
- پیشنهادات محققان ایرانی:
- تقویت آمار و شفافیت، از طریق ثبت مراکز خدمات کودکان .
- تمرکز بر تحصیلات مادر و حمایت از خانواده‌های فقیر .
- اجرای دقیق قوانین، ایجاد شعب رسیدگی سریع و سازوکارهای اقتصادی جایگزین.
آیا کودکانی که در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند، کودک کار محسوب می‌شوند؟
پاسخ کوتاه: در بسیاری از موارد، بله.
اگر کودک یا نوجوان زیر ۱۸ سال، در پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام، یوتیوب، تیک‌تاک و... به‌صورت جدی برای کسب درآمد خانواده یا برندینگ شخصی والدین فعالیت می‌کند، ممکن است کودک کار محسوب شود، مخصوصاً اگر:
- زمان زیادی صرف تولید محتوا کند،
- تحت فشار روانی یا برنامه‌ریزی بزرگ‌ترها باشد،
- در ازای آن دستمزد نگیرد یا از درآمدش بی‌خبر باشد،
- آموزش، خواب، یا سلامت روحی‌اش دچار اختلال شود.
تعریف جدید سازمان جهانی کار (ILO) و یونیسف
سازمان‌های بین‌المللی مثل ILO و یونیسف، تعریف کودک کار را با تحولات فناوری به‌روز کرده‌اند.
طبق گزارش‌ها، "کودک کار دیجیتال" هم حالا به عنوان زیرمجموعه‌ای از کار کودک در حال بررسی است، مخصوصاً وقتی کودک برای کسب درآمد توسط والدین یا شرکت‌ها درگیر شده باشد، حتی اگر کار در خانه انجام شود.
آیا این کودکان در آمار جهانی حساب می‌شوند؟
هنوز به‌صورت رسمی در آمار جهانی سازمان‌های بزرگ مثل ILO یا یونیسف گنجانده نشده‌اند، چون:
- شمارش این گروه دشوار است (مثلاً خیلی از پیج‌ها به اسم والدین ساخته می‌شود)،
- فعالیت‌هایشان در ظاهر سرگرمی و داوطلبانه است،
- نظارت قانونی روشنی روی درآمد این بچه‌ها وجود ندارد.
اما:
برخی کشورها مثل فرانسه و ایالات متحده قوانین جدیدی تصویب کرده‌اند که کودکانی که در شبکه‌های اجتماعی درآمدزایی می‌کنند، باید:
- ساعت مشخص کار داشته باشند،
- بخشی از درآمد به اسم خودشان ذخیره شود،
- تحت حمایت قانون کار کودک قرار بگیرند.
جمع‌بندی
- در ایران و دنیا، کودک کار به کسی گفته می‌شود که کار او باعث آسیب جسمی، روانی یا تحصیلی شود.
- آمار واقعی در ایران نشان‌دهنده وضعیت بیش از ۳ میلیون کودک کار (۱۵٪ از کودکان) است که بسیار بالاتر از آمار رسمی‌ست .
- دنیا تلاش می‌کند با آموزش، حمایت اجتماعی و پیاده‌سازی توافق‌نامه‌های بین‌المللی این پدیده را کاهش دهد.
- ایران نیازمند اقدامات قاطع‌تر در زمینه نظارت، آموزش، حمایت خانوادگی و اقتصادی است.
