علت افزایش مادرانی که فرزند دوم نمیخوان!
چرا خیلی از مادرها دیگه دلشون فرزند دوم نمی‌خواد؟
قراره چی بدونیم؟
- دلایل اصلی مادرها برای نخواستن فرزند دوم
- وضعیت روحی مادر در ماه‌های بعد از زایمان
- فشار تربیت فرزند در دنیای امروز
- وضعیت اقتصادی و هزینه‌های بالای زندگی
- تأثیر رفتار خانواده همسر؛ حمایت یا فشار؟
تا چند سال پیش داشتن دو یا حتی سه تا بچه توی خیلی از خانواده‌ها یه چیز کاملاً طبیعی بود. اما حالا وقتی پای حرف مادرهای امروزی می‌شینیم، خیلی‌ها می‌گن: «همین یکی برام بسه!» یا «دیگه حال و حوصله‌شو ندارم!» توی این مقاله می‌خوایم دقیق بررسی کنیم که چرا آمار مادرهایی که نمیخوان بچه‌ی دوم بیارن، داره بیشتر می‌شه. دلایلش فقط اقتصادی نیست؛ عوامل روانی، اجتماعی و حتی تجربه‌های شخصی خیلی توی این تصمیم نقش دارن.
افزایش مادرانی که فقط یک فرزند می‌خوان؛ یه روند جهانی
طبق گزارش سازمان ملل، در دهه‌های اخیر نرخ باروری توی خیلی از کشورها افت کرده. توی ایران هم این کاهش ملموسه. براساس داده‌های مرکز آمار ایران، میانگین تعداد فرزند به ازای هر زن در سال ۱۴۰۰ به حدود ۱.۶ کاهش پیدا کرده که نشون می‌ده بسیاری از خانواده‌ها به داشتن فقط یه بچه رضایت دادن.
مقاله‌ای در نشریه علمی Demographic Research (۲۰۲۳) نشون می‌ده که در بسیاری از کشورها، «فرزند دوم» حالا به‌جای یه انتخاب طبیعی، تبدیل به یه تصمیم کاملاً حساب‌شده و بعضی وقت‌ها سخت شده.
دلایل اصلی مادرها برای نخواستن فرزند دوم
۱. خستگی جسمی و روانی بعد از بچه‌داری
یکی از دلایل پرتکرار اینه که مادرها بعد از تولد فرزند اول، به شدت خسته می‌شن. بیداری‌های شبانه، شیردهی، گریه‌های طولانی، مراقبت دائمی، و البته کم‌خوابی مزمن، بدن و روان مادر رو تحلیل می‌بره. خیلی از مادرها می‌گن هنوز نتونستن از فشارهای فرزند اول ریکاوری کنن.
مطالعات نشون می‌ده حدود ۷۰٪ از مادران در سال اول بعد از زایمان درجاتی از فرسودگی روانی یا "Parental Burnout" رو تجربه می‌کنن (Gerber et al., 2022). این خستگی ممکنه سال‌ها همراهشون بمونه.
۲. تجربه سخت زایمان یا افسردگی پس از زایمان
زایمان سخت، به‌خصوص در موارد سزارین اورژانسی یا زایمان طولانی با آسیب‌های جسمی، می‌تونه باعث بشه که مادر دیگه به‌هیچ‌وجه نخواد اون تجربه رو تکرار کنه. از طرفی، مادرانی که افسردگی پس از زایمان داشتن، به‌شدت از بارداری مجدد می‌ترسن.
بر اساس مقاله‌ای در Archives of Women’s Mental Health (۲۰۲۱)، زنانی که افسردگی پس از زایمان داشتن، ۳ برابر بیشتر از دیگران، تمایل به بچه‌دار نشدن دوباره دارن.
وضعیت روحی مادر در ماه‌های بعد از زایمان
بعد از زایمان، مادر با طوفانی از احساسات روبه‌رو می‌شه. خستگی، نوسانات خلقی، احساس گناه، استرس مراقبت از نوزاد، و البته فشار اجتماعی برای «مادر خوب بودن». اگر مادر نتونه حمایت عاطفی کافی دریافت کنه، احتمال بروز افسردگی پس از زایمان زیاد می‌شه.
خیلی از مادرها به دلیل همین افسردگی پنهان، از فرزند دوم می‌ترسن. چون فکر می‌کنن اگر دوباره وارد اون چرخه بشن، دیگه نمی‌تونن از پسش بربیان. این یکی از دلایلیه که در گفت‌وگوهای عمومی کمتر بهش پرداخته می‌شه، ولی در واقعیت خیلی شایعه.
در مقاله‌ای در The Lancet Psychiatry(۲۰۲۴) آمده که مادرانی که افسردگی یا اضطراب پس از زایمان داشتن، تا ۴ برابر بیشتر احتمال داره که از داشتن فرزند دوم صرف‌نظر کنن یا اون تصمیم رو سال‌ها عقب بندازن.
۳. فشار تربیت فرزند در دنیای امروز
بچه‌داری توی دنیای امروز فقط به غذا و لباس و مدرسه خلاصه نمی‌شه. مادرها باید کلی زمان برای رشد عاطفی، آموزش مهارت‌های زندگی، سرگرمی، کلاس‌های مختلف و رسیدگی به احساسات بچه بذارن. خیلی از مادرها احساس می‌کنن که با یک بچه به مرز توانشون رسیدن.
از نظر روانشناسی، به این احساس می‌گن «بار ذهنی مادر» یا Maternal Mental Load که باعث می‌شه فکر آوردن یه بچه‌ی دیگه براشون فرسایشی و استرس‌زا باشه.
۴. وضعیت اقتصادی و هزینه‌های بالای زندگی
هزینه پوشک، شیر خشک، لباس، دکتر، واکسن، کلاس‌های آموزشی، مهد کودک و... فقط یه قسمت کوچیک از خرج بچه‌ست. خیلی از مادرها با خودشون می‌گن: "من ترجیح می‌دم همین یه بچه‌مو با کیفیت بزرگ کنم، تا دوتا بچه با استرس مالی."
طبق گزارش بانک جهانی، هزینه تربیت هر کودک در یک خانواده متوسط ایرانی از تولد تا ۱۸ سالگی، حدوداً ۱.۵ میلیارد تومان برآورد شده (۱۴۰۲). این عدد برای خانواده‌هایی با درآمد متوسط یا پایین، واقعاً سنگینه.
۵. شاغل بودن مادر و نداشتن حمایت کافی
خیلی از مادرهای نسل جدید شاغلن و کار بیرون از خونه براشون فقط یه درآمد نیست، بلکه هویت و استقلاله. اضافه شدن یک فرزند دیگه ممکنه به معنای خداحافظی از شغل، ارتقا، درآمد یا حتی زمان شخصی باشه.
در شرایطی که حمایت‌های دولتی از مادران شاغل محدود یا ناکارآمده (مثل نبود مرخصی بلندمدت یا مهدکودک‌های سازمانی)، انتخاب فرزند دوم برای خیلی از خانم‌ها دور از ذهن می‌شه.
۶. نداشتن کمک از همسر یا خانواده
یه دلیل دیگه‌ای که خیلی از مادرها می‌گن اینه که «همه‌ی کارای بچه به دوش خودمه.» وقتی مادر تنها مسئول تربیت، رسیدگی و حتی کارهای روتین بچه باشه، فکر آوردن فرزند دوم براش شبیه کابوسه.
مطالعه‌ای در Journal of Family Psychology نشون داده وقتی پدر نقش فعالی در تربیت فرزند داره، احتمال تمایل مادر به فرزند دوم تا ۴۵٪ بیشتر می‌شه.
تأثیر رفتار خانواده همسر؛ حمایت یا فشار؟
یکی دیگه از فاکتورهای پنهانی ولی تأثیرگذار، رفتار خانواده همسره. گاهی مادرها از طرف خانواده‌ی همسر، به‌جای حمایت، مورد قضاوت یا فشار روانی قرار می‌گیرن. برای مثال، اگر مادر در زایمان اول افسردگی گرفته یا شیردهی براش سخت بوده، بعضی‌ها ممکنه بگن: «تو زیادی نازک نارنجی‌ای» یا «ما پنج تا بچه بزرگ کردیم، اینا نازنازی‌بازی‌ه».
این‌جور جملات، اعتماد به نفس مادر رو نابود می‌کنه و باعث می‌شه تصمیم بگیره اصلاً وارد این مسیر نشه. حتی اگر از نظر جسمی مشکلی نداشته باشه، به‌لحاظ روانی خودشو برای فرزند دوم آماده نمی‌بینه.
ترس از خراب شدن رابطه عاطفی یا جنسی با همسر
یکی دیگه از دلایل مهم که کمتر بهش پرداخته می‌شه، تأثیر بچه‌دار شدن بر رابطه زن و شوهره. خیلی از مادرها تجربه کردن که بعد از اومدن بچه، رابطه‌شون با همسر سرد شده یا وقت و انرژی برای با هم بودن نداشتن. حالا نگرانن که با اومدن بچه‌ی دوم این فاصله بیشتر بشه.
در یک مطالعه در Journal of Marriage and Family (۲۰۲۰)، مشخص شد که رضایت زناشویی در سال اول پس از تولد فرزند کاهش پیدا می‌کنه، به‌خصوص در زوج‌هایی که حمایت اجتماعی کافی ندارن یا گفت‌وگوی مؤثر بین‌شون کمه.
مسائل مربوط به سن، سلامت و سبک زندگی
مادرهایی که در دهه‌ی سوم یا چهارم زندگی تصمیم به بارداری اول گرفتن، ممکنه برای فرزند دوم نگران وضعیت جسمی‌شون باشن. حاملگی بعد از ۳۵ سالگی ریسک‌هایی برای مادر و جنین داره که باعث می‌شه بعضی‌ها ترجیح بدن وارد این مسیر نشن.
همچنین، برخی خانواده‌ها سبک زندگی فعلی‌شون رو دوست دارن. سفر رفتن، وقت دونفره، داشتن زمان شخصی، و آرامش نسبی خونه... چیزی نیست که حاضر باشن دوباره فدای شیر خشک و پوشک کنن.
جمع‌بندی
اینکه چرا خیلی از مادرها دیگه فرزند دوم نمیخوان، دلایل خیلی زیادی داره که فقط اقتصادی یا احساسی نیست. از تجربه‌های سخت زایمان گرفته تا خستگی روانی، ترس از افسردگی، سبک زندگی جدید، دغدغه‌های مالی و نبود حمایت، همگی نقش دارن.
این تصمیم نه‌تنها قابل احترامه، بلکه نشون می‌ده مادرها دارن با آگاهی، تجربه و شناخت از خودشون و شرایط‌شون، آینده‌ی خانواده‌شونو انتخاب می‌کنن. مهم نیست چند تا بچه داری، مهم اینه که اون بچه (یا بچه‌ها) رو با عشق، سلامت روان و کیفیت بالا بزرگ کنی.
